De lichaamshouding van een bereden paard zegt veel over de bekwaamheid van de ruiter en gezonde bewegingsmechanismen. Maar wanneer is er sprake van een ongezonde of zelfs geforceerde houding? Waardoor wordt die veroorzaakt? En hoe kan een leek herkennen wat correct is en wat niet? In het volgende artikel willen we deze vragen beantwoorden.
De hele paardenwereld wordt kritisch in het oog genomen, of het nu gaat om sport, vrije tijd of shows. Het is goed en belangrijk dat er bij de samenwerking van dieren en mensen goed op wordt gelet dat de vierbenige partners op geen enkel moment leed wordt berokkend. Het maakt niet uit of het gaat om een hamster, een hond, een paard of een aap in een dierentuin. Harmonieus samenleven moet altijd het uitgangspunt zijn en het vertrouwen van een dier mag nooit worden misbruikt of uitgebuit. Helaas, daarbij mogen we ons niets wijs maken, houden sommige mensen zich niet aan dit uitgangspunt. Gelukkig zijn er echter wettelijke regels om dit te voorkomen. Er zijn organisaties die zich inzetten voor dierenwelzijn en veel mensen die er, zelfs in de privésfeer, voor zorgen dat dieren op een manier die past bij de soort worden gehouden en eerlijk worden behandeld. Maatschappelijk bewustzijn over dit onderwerp is ongelooflijk belangrijk en wordt steeds relevanter. Het is echter ook uitermate belangrijk om te kunnen beoordelen wanneer een dier niet wordt behandeld in het belang van het dier, wanneer er zelfs sprake is van dierenmishandeling of wanneer alles in orde is - en dit is heel vaak een lastig punt. Slechts weinig mensen hebben de professionele expertise om dit te beoordelen. Er wordt te snel geoordeeld over situaties die uit hun verband zijn gerukt of die niet echt van buitenaf kunnen worden beoordeeld. Het is daarom noodzakelijk dat iedereen die met dieren werkt op een zeer transparante en verklarende manier naar de buitenwereld handelt en kritische geluiden niet zomaar wegwuift om te voorkomen dat de samenwerking tussen mens en dier volledig wordt gedemoniseerd.
Met name de paardensport is een constante bron van discussie waar veel mensen hun zegje over doen. Onze shows zijn hier natuurlijk niet van uitgesloten. De afgelopen jaren zijn er helaas een aantal situaties en incidenten geweest in de internationale sport waarbij strenge kritiek op het handelen van sommige mensen volledig terecht was. Mensen trekken echter te snel conclusies over anderen en nemen dingen waar die niet op die manier gebeuren. Daarom is het des te belangrijker om duidelijkheid te scheppen en de dialoog aan te gaan om misverstanden uit de weg te ruimen. Een van de meest voorkomende verwijten, vooral aan het adres van dressuurruiters, is dat hun paarden te strak lopen. Wat betekent dat? Deze kritiek heeft betrekking op de hoofd- en halshouding in samenhang met het hoofdtuig. In de klassieke paardrijleer wordt onder de optimale houding bij verzameling, ook in termen van het gezond houden van het paard, verstaan dat de neuslijn van het dier op of net voor de verticale lijn ligt, de gaiters open zijn en de nek het hoogste punt van het paardenlichaam is. De rug moet licht gebogen en ontspannen zijn bij elke pas, de achterbenen moeten het lichaam met veel kracht naar voren stuwen en elke beweging moet doorlopend voorwaarts gericht zijn. De staart van het paard moet ontspannen zwaaien, de oren moeten aandachtig gespitst zijn en het bit van het hoofdstel moet goed geaccepteerd worden, wat bijvoorbeeld te herkennen is aan kauwen en een lichte speekselproductie. Tot zover de theorie. Om deze staat permanent te bereiken, zijn jaren van training, veel vertrouwen en toewijding en veel gespecialiseerde kennis nodig. Elke ruiter zou deze ideale staat moeten kennen en ernaar moeten streven. Maar er kunnen veel dingen mis gaan: te beginnen met een suboptimaal spierstelsel van het paard, rijfouten tot en met ziektes van het dier die het onmogelijk maken om deze ideale staat te bereiken. Zo kan met name de hoofd- en halshouding snel afwijken van het optimum. Daar zijn verschillende redenen voor, die in eerste instantie niets te maken hebben met dierenmishandeling, omdat deze verkeerde houding niet expliciet gewenst is door de ruiter, maar gewoon onbedoeld gebeurt. Tegelijkertijd zijn er methoden en fouten die permanent kunnen leiden tot een verkeerde hoofd-hals-houding, die schadelijk is voor het lichaam van het paard en ook voor zijn of haar psyche. Uiteindelijk gaat paardrijden om twee onafhankelijke wezens die hun bewegingen op elkaar moeten afstemmen om harmonieus samen te werken als team. Net als mensen zijn paarden geen machines. Ze hebben elk hun eigen bewegingspatroon, hun eigen wil en zowel goede als slechte dagen. Het is niet realistisch om te verwachten dat alles altijd op rolletjes loopt.
Een term die intussen ook veel niet-ruiters nu kennen: rollkur. Dit is een manier van paardrijden die duidelijk schadelijk is voor het paard en die tegenwoordig terecht niet alleen scherp wordt bekritiseerd door de dierenbescherming, maar ook door grote paardensportbonden zoals de FN (Duitse Hippische Federatie) of de FEI. De laatste definieert de rollkur of hyperflexie als een hoofd-hals-houding die agressief met kracht wordt opgelegd, die zowel fysieke als psychische schade toebrengt aan het paard en daarom niet zou moeten worden getolereerd. De houding in de rollkur beschrijft een paard waarvan de hoofd naar beneden op de borst wordt getrokken. In het ergste geval raakt de mond hierdoor zelfs de borst. De hals is enorm overstrekt en de schoft - niet zoals wenselijk zou zijn de nek - vormt het hoogste punt van het lichaam. Als gevolg van deze houding is vaak te zien dat de mond en ogen opengesperd zijn en het paard duidelijke tekenen van ongemak of pijn vertoont. Het is belangrijk om er hier op te wijzen dat de fixatie in deze positie bewust door de ruiter geforceerd wordt met gebruik van fysieke kracht. Zelfs leken kunnen zien hoe hard ruiters met hun handen werken tijdens de rollkur en hoeveel kracht ze daarbij moeten uitoefenen. Hyperflexie is dan ook schadelijk voor het paard en zou onder geen enkele omstandigheid gebruikt mogen worden. Over het algemeen wordt deze manier van rijden vooral beoefend tijdens de warming-up en training, hoewel iemand met een geschoold oog ook bij sportieve tests en wedstrijden kan zien of een paard op deze manier getraind is.
Bij CAVALLUNA wordt deze manier van rijden niet beoefend en evenmin getolereerd, niet op het podium en evenmin achter de schermen!
Nog een begrip dat velen kritisch zien is 'LDR', wat staat voor Low, Deep, Round. De hoofd- en nekpositie bij LDR lijkt erg op de rollkur, maar wordt niet met agressieve kracht geforceerd. Toch is het concept van LDR ook erg controversieel; sommige mensen maken geen onderscheid tussen rollkur en LDR. Wie echter goed kijkt, ziet wel degelijk een verschil, want de houding bij LDR wordt met aanzienlijk minder kracht en gedurende een zeer beperkte tijd tot stand gebracht om het paard te strekken. Zelfs vandaag de dag zijn er nog steeds voorstanders van deze methode die benadrukken dat het korte gebruik tot een betere training van de paardenrug leidt en tot een betere houding. Op dit punt lopen de meningen sterk uiteen, zelfs onder experts, want de grens tussen een geforceerde, vaste houding en kort strekken is zo dun, dat bijna niemand deze kan bepalen. Daarom moeten zelfs ervaren ruiters afstand nemen van LDR als trainingsmethode en vertrouwen op het klassieke scala aan trainingen. Ook wij bij CAVALLUNA zijn sceptisch over de LDR-methode. In het kader van onze shows is deze trainingsmethode dan ook niet toegestaan.
Zoals we al schreven, zijn er diverse redenen waarom paarden bij het rijden achter de gewenste verticale neuslijnpositie kunnen komen. Als de afstand tussen de kin van het paard en de hals of borst erg klein is, kan gezegd worden dat een paard 'strak loopt'. Naast ongewenste trainingsmethodes die meestal schadelijk zijn voor het dier, zoals rollkur of LDR, bestaat er ook de term 'absoluut rechte houding'. Dit is een verkeerde hoofd- en halshouding die ongewenst is en ook niet opzettelijk wordt veroorzaakt. Het paard strekt de hals veel meer dan gewenst, duwt de rug naar beneden en buigt het hoofd daardoor in een scherpe hoek. Hoewel de neuslijn nog steeds verticaal is en de mond ver weg is van de borst (in tegenstelling tot rollkur en LDR), ontstaat een gang die niet open is en lijkt het paard te strak gevoerd te worden. Deze waarneming is op zich weliswaar correct, maar in werkelijkheid komt deze verkeerde houding vaak voor. Deze fout kan ontstaan als overgangen tussen twee oefeningen of gangen te abrupt worden gereden, als het paard te veel wordt gepareerd of als het ingrijpen met de handen korte tijd te bruusk is. In een show als CAVALLUNA moeten zowel de ruiters als de paarden zich bijzonder sterk concentreren. De dieren moeten wendbaar zijn, snel reageren op de kleinste signalen en dus over het algemeen gevoelig zijn. Onder zulke omstandigheden kan het gebeuren dat de reactie soms te heftig is. Het paard kan deze houding echter ook zelf innemen als het ontevreden is, ergens van schrikt of zich expliciet aan de signalen van de ruiter wil onttrekken. Daarbij hoort het zogenaamde 'wegduiken', wanneer het paard zijn hoofd naar beneden trekt, bijvoorbeeld als voorbereiding op bokken of iets dergelijks. Nauwelijks waarneembaar van buitenaf, neemt het dier uit eigen beweging een verkeerde houding aan, die de ruiter natuurlijk moet corrigeren en voorkomen. Zulke momenten zijn echter nauwelijks te voorkomen, het kan zelfs de besten overkomen. Dit fenomeen heeft echter niets te maken met de agressieve rollkur of LDR! Ook bij onze shows kunnen zulke fouten af en toe voorkomen. Zolang de ruiter zich echter inspant om deze verkeerde houding onmiddellijk te corrigeren en tegen te gaan, zal dit het paard geen schade berokkenen.
Naast opzettelijk of onopzettelijk veroorzaakte verkeerde houding, zijn er rassen die hier bijzonder gevoelig voor zijn vanwege hun anatomie. Dit zijn onder andere alle barokke paardenrassen, zoals Friezen, Lusitanos en PRE's. Ze zijn zo gefokt dat hun hoofd- en nekpositie van nature anders is dan die van bijvoorbeeld een Arabier. Dit betreft vooral de hals: terwijl de hals van een Duits warmbloedpaard bijvoorbeeld de neiging heeft om horizontaal uit de schouder te groeien, heeft de hals van een Fries de neiging om verticaal uit de schouder te groeien. Je kunt spreken van een gefokte absoluut rechte houding, wat op zich geen probleem is. Met name zeer oude paardenrassen werden gefokt voor specifieke toepassingen waarin een dergelijk uiterlijk gewenst was of van voordeel op voor het werkterrein. Bovendien worden ze gekenmerkt door een opvallende elegantie die door de meeste mensen als 'mooi' wordt beschouwd. De kern van de zaak is echter dat ze de neiging hebben om tijdens het rijden een houding aan te nemen die te strak gevonden wordt. Zelfs als het tuig van de dieren correct is aangebracht en ze volledig los en ontspannen bewegen, kunnen ze de indruk wekken dat ze 'te strak' lopen. Deze verkeerde indruk kan worden versterkt door een zogenaamde 'dikke nek', d.w.z. een zeer brede nek met een hoog vetgehalte. Het is daarom aan de ruiter of trainer van zo'n paard om zijn aangeboren anatomie te respecteren en ervoor te zorgen dat het dier desondanks wordt bewogen en gegymnastiseerd volgens de klassieke trainingsrichtlijnen. Dit is veel moeilijker dan bij andere rassen en moet dienovereenkomstig worden beoordeeld. De teams van CAVALLUNA werken veel met barokke rassen vanwege hun imposante verschijning en zijn zich bewust van hun speciale kenmerken. Dus als het erop lijkt dat een Fries of een Lusitano te strak gevoerd wordt in een show, betekent dit zeker niet dat het paard verkeerd getraind is of bereden wordt.
Zoals te zien is aan de genoemde voorbeelden van verkeerde houdingen en hoe die ontstaan, is het heel moeilijk om vast te stellen of opzettelijk schade aan een paard wordt berokkend of niet. Uiteraard hopen we allemaal dat iedere ruiter op de wereld – of het nu gaat om hobby, sport of waar dan ook – zich echt bekommert om de correcte en gezonde beweging van zijn dier. Helaas is dit nog steeds niet altijd het geval. Bij CAVALLUNA is één ding echter heel duidelijk: de paarden in onze teams maken deel uit van onze familie. Ze worden dagelijks verzorgd en jarenlang met veel inlevingsvermogen getraind. Vertrouwen tussen mens en dier staat hier absoluut voorop en ook het bedrijf zelf let er nauwgezet op dat de paarden te allen tijde goed behandeld en bereden worden. Wie dus een paard ziet en denkt dat het in de show te strak wordt gevoerd, kan het best eerst aan deze uitleg denken. Zie ik dat er brute kracht wordt gebruikt? Is de neuslijn op of voor de verticaal? Zou het een moment kunnen zijn waarop de ruiter een fout heeft gemaakt, zonder de bedoeling om het paard pijn te doen? Gaat het om een barok ras, zoals een Fries of een Lusitano?
Kortom, er zijn verschillende redenen en mogelijkheden waarom een paard te strak lijkt te lopen. In plaats van meteen van het ergste uit te gaan – ongeacht of je ruiter of leek bent – is het beter om even in te houden en de vraag te stellen wat er precies te zien is. In veel gevallen is het slechts een kort moment. Mocht dat echter niet zo zijn, dan is het belangrijk en juist om de waarneming aan te spreken en het gesprek te zoeken. Een overhaast oordeel kan blijvende schade toebrengen aan het paardrijden, dat op zich een schitterende symbiose is tussen mens en dier.
